Engelli Çalışanların İş Hakları ve Çalışma Şartları 2025

Engelli bireylerin toplumsal hayata aktif katılımı, sadece sosyal devlet anlayışının değil, aynı zamanda modern çalışma hayatının da en temel gerekliliklerinden biridir. Türkiye’de engelli vatandaşların çalışma hayatına katılması, anayasal güvence altında olup çeşitli yasa ve yönetmeliklerle desteklenmektedir. 2025 yılı itibarıyla, engelli bireylerin işe alım süreci, çalışma koşulları, izin hakları ve iş güvenliği gibi birçok konuda güncellenmiş ve geliştirilmiş yasal düzenlemeler mevcuttur.

Bu içerikte, engelli çalışanların iş haklarını ve çalışma şartlarını detaylı şekilde ele alıyoruz. Hedefimiz; engelli çalışanları, işverenleri ve insan kaynakları uzmanlarını bilgilendirerek, istihdam süreçlerinde farkındalık yaratmaktır.

2025 Yılında Engelli Bireylerin Çalışma Hakkı ve Anayasal Güvenceleri

Engelli bireylerin çalışma hayatına katılımı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 50. maddesi uyarınca güvence altına alınmıştır. Bu maddeye göre, “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.” Ayrıca engellilerin iş güvencesi, fırsat eşitliği ve ayrımcılıktan korunma hakları, 5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun ile yasal zemine oturtulmuştur.

Anayasa ve İnsan Hakları Bağlamında Çalışma Hakkı

2025 itibarıyla yürürlükte olan uluslararası sözleşmeler de engelli bireylerin haklarını destekler. Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, devletlere, engellilerin eşit haklarla istihdam edilmesini sağlama yükümlülüğü getirir.

Ayrımcılık Yasağı ve Eşit Davranma İlkesi

İşveren, engelli çalışanlara karşı herhangi bir ayrımcılıkta bulunamaz. Engelli bireyin iş başvurusundan itibaren tüm süreçlerde eşitlik ilkesine uygun davranılmalıdır. İşe alma, görevde yükselme, ücretlendirme, eğitim ve diğer tüm haklarda engelli bireyler, diğer çalışanlarla eşit haklara sahiptir.

Engelli Çalışanların Çalışma Süresi ve Vardiya Düzeni

Engelli çalışanların gece vardiyalarında çalıştırılması yasaktır. Ayrıca fazla mesaiye zorlanmaları da hukuka aykırıdır. Engelli bireylerin çalışma saatleri, sağlık durumları ve performans kapasiteleri göz önünde bulundurularak esnek şekilde düzenlenmelidir.

Erişilebilirlik ve Fiziksel Uyum

İşveren, engelli bireylerin işyerinde erişilebilirliğini sağlamakla yükümlüdür. Asansör, rampalar, özel tuvaletler ve çalışma masaları gibi fiziki düzenlemeler; çalışanın türüne ve derecesine göre uyarlanmalıdır.

Teknolojik Destek ve Yardımcı Araçlar

Görme ya da işitme engeli bulunan çalışanlar için ekran okuyucu yazılımlar, işitme cihazları, özel monitör sistemleri gibi yardımcı teknolojik araçlar temin edilmelidir.

İşverenlere Sağlanan Prim ve Vergi İndirimleri

Engelli birey çalıştıran işverenlere, SGK prim desteği, vergi indirimleri ve teşvik paketleri sunulmaktadır. 2025 itibarıyla özel sektörde engelli istihdamına yönelik teşviklerin kapsamı genişletilmiştir. En az %40 engelli çalışan için işverenin ödemesi gereken sigorta primi, 5 yıl boyunca Hazine tarafından karşılanmaktadır.

Engelli Bireylerin İstihdamında Kota Zorunluluğu

Özel ve kamu sektöründe, engelli bireylerin istihdamına ilişkin zorunlu kota uygulaması, 2025 yılında da geçerliliğini korumaktadır.

Kamu Kurumlarında Engelli İstihdam Zorunluluğu

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre, kamu kurumları toplam kadrolarının en az %3’ünü engelli bireylere ayırmak zorundadır. Bu oran, istihdam edilen personel sayısına göre belirlenir. Örneğin, 1000 çalışanı olan bir kamu kurumunda en az 30 engelli personel istihdam edilmelidir.

Özel Sektörde Engelli Çalıştırma Zorunluluğu

Özel sektörde ise, 50 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde %3 engelli çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu zorunluluğa uymayan işverenler, İŞKUR tarafından idari para cezası ile karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca, istihdam edilen engelli bireyler için işverene çeşitli teşvikler sunulmaktadır.

Engelli Personel Alım Süreçleri ve Sınavlar (EKPSS)

Kamu kurumlarında çalışmak isteyen engelli bireyler için EKPSS (Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı) zorunludur. Bu sınav ÖSYM tarafından iki yılda bir yapılmaktadır ve sonuçlar 4 yıl boyunca geçerlidir.

EKPSS Başvuru Şartları Nelerdir?

• Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak
• En az %40 ve üzeri engel oranına sahip olmak
• En az ilköğretim mezunu olmak
• Sağlık kurulu raporuna sahip olmak

2025 yılında EKPSS ile atama yapılacak kontenjanlar, kurum ihtiyaçlarına göre genişletilmiş olup özellikle eğitim, sağlık, güvenlik ve yerel yönetim alanlarında yeni pozisyonlar açılmıştır.

Engelli Çalışanların İzin Hakları ve Mazeret Durumları

Engelli çalışanlar, 2025 itibarıyla normal çalışanlara tanınan tüm izin haklarına sahiptir, ancak bazı özel durumlarda ek haklar da mevcuttur.

Yıllık İzin Hakları

Engelli çalışanlar da 1 yıldan fazla çalışmaları hâlinde yıllık izin hakkı kazanırlar:

• 1-5 yıl arası hizmette: 14 gün
• 5-15 yıl arası hizmette: 20 gün
• 15 yıl üzeri hizmette: 26 gün

Engelli bireyler için bu süreler genellikle artırılmaz, fakat bazı işverenler inisiyatif alarak ekstra günler tanıyabilir.

Hastalık ve Tedavi İzinleri

Engelli çalışanlar, tedavi süreçlerinde uzun süreli hastalık izinleri alabilir. Kronik hastalıklar veya fiziksel rehabilitasyon süreçleri gibi durumlarda, sağlık raporuyla belgelenmiş olması şartıyla işveren tarafından ücretli veya ücretsiz izin sağlanabilir.

Mazeret İzinleri ve Özel Durumlar

• Bakıma muhtaç çocuk sahibi olan engelli çalışanlara idari izin tanınabilir.
• Engellilik derecesi yüksek olan çalışanlara, servis imkanı sağlanması, evden çalışma gibi esnek modeller önerilebilir.

Engelli Bireyler İçin Uygun İş Koşulları Nasıl Sağlanır?

İşverenler, engelli bireyler için iş yerinde erişilebilirlik ve uyum sağlamakla yükümlüdür. Bu, hem fiziksel hem de teknolojik altyapıyı kapsar.

Erişilebilirlik Standartları

• Rampalar, asansörler ve engelli tuvaletleri zorunlu hale getirilmiştir.
• Bilgisayar, telefon ve iletişim araçlarının engel durumuna uygun hale getirilmesi gerekir.
• Görme engelliler için sesli yazılım, işitme engelliler için işaret dili desteği gibi teknolojiler uygulanmalıdır.

İşin Niteliğine Uygun Görevlendirme

Engelli çalışanın sağlık durumuna uygun olmayan ağır işlerde çalıştırılması yasaktır. Örneğin:

• Bedensel engelli bir bireyin beden gücü gerektiren taşımacılık işinde çalıştırılması uygun değildir.
• İşveren, işin niteliğine göre makul uyarlama yapmakla yükümlüdür.

Engelli Kadın Çalışanların Özel Hakları

Engelli kadın çalışanlar, hem engellilik durumundan hem de kadın olmaktan kaynaklı olarak bazı ek haklara sahiptir:

• Hamilelik sürecinde daha erken rapor alma hakkı
• Doğum izninde esneklik
• Kreş desteği ve yarım zamanlı çalışma talebi
• Süt izni (ilk 6 ay günde 3 saat, sonraki 6 ay 1.5 saat)

Ayrıca engelli kadınlar, cinsel taciz, mobbing gibi konularda öncelikli korunma hakkına sahiptir ve bu tür durumlarla karşılaştıklarında doğrudan ALO 170 hattına başvurabilirler.

Engelli İşçiler İçin İşten Çıkarma ve Güvence Hakkı

Engelli çalışanlar, keyfi işten çıkarmalara karşı ayrımcılığa uğramama ve yasal güvence hakkına sahiptir. İşten çıkarmalarda da Engelli Hakları Kanunu’na göre işlem yapılır.

Hangi Durumlarda İşten Çıkarma Hukuka Aykırıdır?

• Engelli olduğu gerekçesiyle işten çıkarılmak
• Performans düşüklüğü gerekçesiyle, engel durumu dikkate alınmadan yapılan fesih
• İşyeri ortamına uyum sağlamadığı iddiasıyla işten çıkarma (uyum yükümlülüğü işverene aittir)

Bu gibi durumlarda çalışan, işe iade davası açabilir ve geriye dönük haklarını talep edebilir.

Engelli Çalışanların Çalışma Saatleri ve Koşulları

Engelli bireyler için özel düzenlemeler mevcuttur. Bu kapsamda:

• Günlük azami çalışma süresi 7.5 saati geçemez.
• Gece vardiyası ve fazla mesai genellikle uygulanmaz.
• Sağlık durumuna uygun pozisyonlarda görevlendirme zorunludur.
• Gerekirse evden çalışma imkânı sağlanabilir.

Bu düzenlemeler, engelli bireyin çalışma hayatına uyum sağlamasını kolaylaştırmak için yapılmıştır.

Engelli Bireyler İçin Devlet Teşvikleri ve İstihdam Destekleri

2025 yılı itibarıyla, engelli bireylerin istihdamını desteklemek amacıyla devlet birçok teşvik uygulamaktadır.

İşverenlere Yönelik Teşvikler

• SGK Prim Desteği: Engelli çalıştıran işverenlerin 5 yıl boyunca SGK işveren payı devlet tarafından karşılanır.
• Vergi Muafiyetleri: Gelir vergisinde engelli indirimi uygulanır.
• İŞKUR Destekleri: Engelli istihdam eden işverenlere geri ödemesiz proje destekleri verilir.

Engelli Girişimciler İçin Destekler

Kendi işini kurmak isteyen engelli bireyler için İŞKUR, 2025 yılında da kendi işini kurma hibe desteği sağlamaya devam etmektedir. Destek miktarı 150.000 TL’ye kadar çıkabilmektedir.

Engelli Bireyler İçin Meslek Edindirme Kursları

İŞKUR ve çeşitli belediyeler, engelli bireylere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir. Bu kurslarda katılımcılara günlük harçlık, yol masrafı ve sigorta gibi sosyal destekler sağlanmaktadır. Bu sayede engelli bireylerin iş gücüne katılımı artırılmakta, özel sektörde daha aktif rol almaları sağlanmaktadır.

Engelli Memur ve İşçilerin Emeklilik Şartları

Engelli bireylerin çalışma hayatına katılımını teşvik etmek amacıyla, emeklilik süreçlerinde çeşitli kolaylıklar sağlanmıştır. Engelli memur ve işçiler, engel oranlarına ve işe giriş tarihlerine göre erken emeklilik hakkından yararlanabilir. Bu sayede hem sosyal güvence altına alınmaları hızlanır hem de uzun süreli çalışmanın getirdiği zorluklar en aza indirilmiş olur.

Engelli İşçilerin Erken Emekliliği

Engelli çalışanlar, engel derecesine bağlı olarak erken emeklilik hakkına sahiptir. 2008 sonrasında sigortalı olanlar için geçerli olan uygulamaya göre:

• %60 ve üzeri engelliler: 15 yıl sigortalılık + 3960 gün prim
• %50-59 engelliler: 16 yıl sigortalılık + 4320 gün prim
• %40-49 engelliler: 18 yıl sigortalılık + 4680 gün prim

Engelli Memurların Emekliliği

Engelli memurlar, en az 15 yıl hizmet süresini doldurduklarında, malullük şartı aranmadan emeklilik talebinde bulunabilirler. Ayrıca görev esnasında engelli hale gelen memurlar, malulen emeklilik hükümlerinden yararlanabilir.

Çalışan Aile Yakınlarına Sağlanan Haklar

Engelli bireyin birinci derece yakını olan çalışanlara da bazı özel haklar tanınmıştır:

• Günlük bakım izni veya esnek mesai
• Refakat izni: Engelli bireyin hastanede yatması durumunda memur yakınına verilen izin
• Yıllık izin önceliği
• İkamet değişikliği ya da tayin hakkı

Özellikle ağır engelli bireylerin ebeveynleri veya eşleri, görev yerlerinin değişmesini talep edebilirler. Bu talepler, kamu kurumları tarafından sosyal hassasiyetle değerlendirilir.

Engelli Bireylerin Güvenli, Adil ve Eşit Koşullarda Çalışma Hakkı

Engelli bireylerin iş hayatında yer alması sadece bir hak değil, aynı zamanda toplumun kalkınmasında büyük rol oynayan bir sorumluluktur. Hem devletin sunduğu teşvikler hem de mevzuatların açık biçimde tanımlanması, bu sürecin daha kapsayıcı ve etkili işlemesini sağlamaktadır.

Engelli çalışanlar; ayrımcılığa uğramadan, tam haklara sahip olarak ve uygun koşullarda istihdam edilmelidir. İşverenler ise yasal yükümlülüklerinin yanı sıra etik sorumluluklarını da yerine getirerek, kapsayıcı bir çalışma ortamı oluşturmalıdır. Son olarak isterseniz engelliler için ÖTV muafiyetli araçlar konumuzu inceleyebilirsiniz.

Sıkça Sorulan Sorular